Furðufrétt um tjón og ábyrgð

Í Morgunblaðinu 1. maí 2014 er skrítin frétt um framkvæmdir á Lýsisreit við Grandaveg í Reykjavík. Í fréttinni má glögglega lesa um hvert regluverk hins opinbera er að leiða samfélagið. Í sem stystu máli virðist sem eigendur fasteigna í grennd við Lýsisreitinn telji hús sín hafa orðið fyrir tjóni vegna sprengingar á mikilli löpp á Lýsisreitnum.

Ekkert fer fyrir því í fréttinni í hverju tjón þetta er fólgið, en hins vegar ítrekað vitnað í forstjóra verktakafyrirtækisins sem vinnur við að sprengja klöppina. Hann segir m.a.: „Okkur finnst það hálf hjákátlegt að ætlast sé til þess að við borgum fyrir tjón sem verður þegar við erum að vinna innan ramma reglugerða.”, og einnig „Við erum að vinna eftir reglum sem yfirvöld setja og þetta er eins og með umferðarlögin. Þú  getur ekki verið skaðabótaskyldur vegna óljóss tjóns sem verður annars staðar þegar þú ferð eftir reglunum.” í frétt af sama máli á mbl.is eru efnistök hins vegar nokkuð önnur.

En samkvæmt orðum verktakans er málið þá þannig að ef regluverk hins opinbera tekur til einhverrar starfsemi, hverju tagi sem nefnist, og unnið er innan þess, bera framkvæmda- eða framleiðsluaðili enga ábyrgð á afleiddu tjóni er kann að hljótast af viðkomandi starfsemi. Væntanlega er ábyrgðin þá orðin hins opinbera, eða hvað?

Erum við þá ekki betur komin án regluverksins ? Duga okkur ekki einfaldlega almenn lög um skaðabótaábyrgð?

Undirverktakanum á Lýsisreitnum rataðist þó loks rétt orð á munn þegar hann sagði:  „…það ætti að vera eðlilegra að byggingaraðilinn, eða sá sem hagnast á framkvæmdunum, beri tjón,…”

Er það ekki hin einfalda niðurstaða sem enga nefnd hjá borginni þarf til að fjalla um. Þétting byggðar er vafalítið jákvætt markmið í mörgum hverfum borgarinnar. En kostnaðurinn við framkvæmdina á að falla á framkvæmdaaðilann, hvorki nágranna né skattgreiðendur. Það þarf enga nefnd til að komast að þeirri einföldu niðurstöðu.

Getur regluverk hins opinbera aflétt ábyrgð okkar á eigin gerðum? Er það framtíðardraumur reglugerðarsamfélagsins - að enginn beri ábyrgð á gerðum sínum og öllu megi vísa til hins opinbera?

Verst að einn hópur hefur aldrei, og mun aldrei, bera ábyrgð á gerðum sínum; reglusmiðirnir. Kannski væri eðlilegast að kalla þá til ábyrgðar. Þá myndi regluverkið fljótt minnka.

 

Íbúar í mál vegna sprengitjóns

Starfa englar hjá hinu opinbera?

Lögreglan hlerar og tekur upp samtal lögmanns og skjólstæðings hans. Héraðsdómari hlustar á herlegheitin og gerir engar athugasemdir. Það er ekki fyrr en í Hæstarétt er komið er gerð athugasemd við þetta alvarlega brot á réttindum sakborningsins. Hafa viðkomandi opinberir starfsmenn verið áminntir eða sætt ábyrgð með öðrum hætti?

Fyrrum forstjóri Fjármálaeftirlitsins er sakaður um að hafa sótt trúnaðarupplýsingar um Alþingismann til að koma höggi á hann. Það mál er nú fyrir dómstólum.

Seðlabanki Íslands ræðst inn í húsakynni Samherja á grundvelli upplýsinga sem Kastljósi hafa borist. Þær upplýsingar eru m.a. byggðar á trúnaðargögnum hins opinbera s.s. tollskýrslum, að því er virðist. Í ljós kemur reyndar einnig að forsendur Seðlabankans fyrir rannsókn á Samherja reynist röng. Seðlabankinn kunni ekki að reikna. En dómstólar segja það engu skipta.

Heimildum til símhlerana virðast lítil takmörk sett og eftirlit með framkvæmd nánast ekkert. Fjárskorti er kennt um.

Hundruðir manna hafa stöðu grunaðra hjá Sérstökum saksóknara, og virðist á þeim bæ lítið liggja á að létta þeirri áþján af þeim stóra hópi sem aldrei verður til saka sóttur.

Samkeppniseftirlitið dregur mál von úr viti til að komast hjá því að viðurkenna að rannsóknir þess hafa engan árangur borið. Og þar með að stórfelldur kostnaður þess og fyrirtækja sem til rannsóknar voru var fullkomin peningasóun.

Og við eigum svo að trúa því að forvirkar rannsóknarheimildir verði ekki misnotaðar af starfsmönnum hins opinbera ?

Hvaðan kemur sú hugmynd að opinberir embættismenn séu eitthvað öðruvísi að gerð en annað fólk? Að þeir séu ekki breiskir? Að þeir geri reglulega mistök og eigi erfitt með að viðurkenna þau? Að einhverjir þeirra misnoti ekki aðstöðu sína í eigin þágu eða annarra? Rétt eins og gerist annars staðar í samfélaginu.

Forvirkar rannsóknarheimildir eiga lítinn rétt á sér. Eða sívirkt eftirlit með nýjum miðlum eins og internetinu, tölvupósti o.s.frv. Ef einstaklingar liggja undir grun um ólögmætt athæfi eru heimildir fyrir hendi til að rannsaka slík mál. Stjórnmála - og embættismenn seilast sífellt lengra í ásókn sinni í eftirlitsheimildum með samborgurum sínum. Við skulum ekki halda að auknum völdum fylgi ekki aukin spilling. Englar starfa ekki meðal vor - ekki einu sinni hjá hinu opinbera.

Frekari aðskilnaður rannsóknaraðila og ákæruvalds er frekar þörf, og meira eftirlit með því að í hvívetna sé gætt réttinda sakborninga eða þess fólks sem fylgst er með.

Ögmundur Jónasson, innanríkisráðsherra, er í flestum málum talsmaður skelfilegrar forsjárhyggju. En þegar kemur að forvirkum rannsóknarheimildum er ástæða til að styðja hann í því að stigið skuli varlega til jarðar þegar breiskum mönnum eru veittar heimildir til eftirlits með samborgurum sínum.

Skattgreiðendur fjármagna síbrotamann

Í annað sinn á innan við ári hefur Hæstiréttur dæmt réttamann Ríkisútvarpsins, Svavar Halldórsson, til greiðslu bóta fyrir meiðyrði. Og í annað sinn hafa yfirmenn hans á Ríkisútvarpinu, Páll Magnússon og Óðinn Jónsson, ákveðið að skattgreiðendur fjármagni afleiðingarnar af óásættanlegum vinnubrögðum starfsmannsins.

Þessi ráðstöfun almannafjár er fullkomið virðingarleysi fyrir þeim sem þvingaðir eru til greiðslu á rekstri Ríkisútvarpsins. Það var ekki afsakanlegt hið fyrra sinnið og enn síður hið síðara.

Ólíkt breska ríkisútvarpinu BBC hvers yfirmenn hafa axlað ábyrgð af nýlegum mistökum starfsmanna sinna þá hreyfa yfirmenn Ríkisútvarpsins sig hvergi. Þeir láta ekki svo lítið að veita fréttamanninum áminningu fyrir slæleg vinnubrögð. Sjálfur heitir hann því að hvika hvergi og halda áfram á sömu braut og sýnir enga iðrun eða vilja til að leiðrétta mál sitt.

Allir þrír skáka þeir í því skjólinu að fórnarlömb fúsksins hjá Svavari eiga ekki upp á pallborðið hjá almenningi.

En fúsk er fúsk, óháð því hver fyrir því verður. Vinnubrögð Svavars má ekki dæma út frá fórnarlömbunum.

Ég er þakklátur þeim

Nú er að ganga í garð val frambjóðenda flokkanna fyrir næstu þingkosningar. Þeir flokkar á vinstri vængnum sem mest kenna sig við frelsi og lýðræði velja oftar en ekki fulltrúa sína með sem minnstri aðkomu stuðningsmanna sinna, en stærri flokkarnir viðhafa í flestum tilvikum einhvers konar prófkjör. Prófkjör skilar okkur ekki endilega þeim þingmönnum sem við, mörg hver, helst vildum, en önnur betri aðferð hefur ekki verið fundin sem skilar jafn lýðræðislegri niðurstöðu.

Prófkjörin gefa sitjandi þingmönnum og aðilum sem þekktir eru úr þjóðlífinu töluvert forskot. Aðrir eiga á brattann að sækja og verða að eyða miklum tíma, fyrirhöfn og fjármunum til að ná athygli kjósenda. Skiptir þá litlu þó þeir aðilar kunni að hafa mun meira fram að færa en þekktu andlitin.

Og fyrir marga frambjóðendur er allt þetta starf til þess eins að sækja um starf sem gefur lítið í aðra hönd með löngum vinnutíma, takmörkuðu orlofi og oft litlu þakklæti. Eða eins og mér var bent á; eyða þarf 2 - 3 milljónum til að sækja um lakari laun með auknum vinnutíma. Starf sem ekki er fjölskylduvænt og býður ekki upp á sérstaklega aðalaðandi vinnuaðstöðu og fjöldan allan af óskemmtilegum vinnufélagum.

Þórður Snær Júlíusson vekur athygli á þessu í leiðara Fréttablaðsins 20. júní sl.:

„Íslensk samfélagsgerð er blanda af markaðshyggju og sósíalískri velferð. Í slíku samfélagi kostar peninga að fá gott fólk til starfa. Ef við viljum ekki eyða peningum í lýðræðið og vönduð vinnubrögð þá fáum við þá afskræmingu stjórnmálanna sem oft blasir við okkur á þjóðþingi okkar. Verði það ekki gert mun Alþingi áfram fyllast á fjögurra ára fresti af fólki sem ekki er eftirspurn eftir annars staðar í samfélaginu.”

Orð að sönnu.

Það er því ánægjulegt að sjá að á þessu eru til undantekningar. Fólk sem hugsjónanna vegna er tilbúið til að fórna, eða fresta, eigin tekjumöguleikum, til að sinna þessu starfi. Fólk sem fjárhagslega gæti haft það mun betra utan þings en innan. Og það á ekki við margan vinstri manninn. En nú er gott val borgaralega sinnað fólks sem þetta á við um og tekur þátt í prófkjörum Sjálfstæðisflokksins í Kraganum og Reykjavík.

Fleiri hugsjónamenn á þing

Í prófkjöri Sjálfstæðisflokksins í kraganum tekur þátt ungur sálfræðinemi, Sævar Már Gústavsson, sem vakið hefur athygli fyrir skelegga framkomu á kynningarfundum í kjördæminu. Hann birti á netinu ræðuna sem hann hefur flutt á þessum fundum og er það vel þess virði að endurbirta hér hluta hennar. Það er einmitt róttæk nálgun Sævars sem þörf er á í íslensk stjórnmál í dag. Í þessu prófkjöri eru margir góðir valkostir til endurnýjunar s.s. Bryndís Loftsdóttir, Elín Hirst, Gunnlaugur Snær og Óli Björn, svo nokkur séu nefnd, en full ástæða til að láta ferskan fulltrúa yngri kynslóðarinnar fylgja með.

 

En meðal þess sem Sævar segir í ræðu sinni: 

 

„Allir samaldrar mínir sem ég hef rætt stjórnmál við, eru sammála um að Ísland er á kolrangri leið. Þeim kvíðir skuldabagganum sem við fáum í arf, þeirri skattbyrði sem mun þrengja að okkur og því ófrelsi sem virðist aukast frá degi til dags. Ef við viljum ferðast til útlanda og geta keypt okkur smáræði þá er okkur skammtaður gjaldeyrir og auk þess er fylgst með eyðslu okkar á meðan dvöl okkar erlendis stendur. Aldrei nokkurn tímann hefur skömmtun og eftirlit ríkisins þótt heillandi meðal ungs fólks eða annara aldurshópa. Undir stjórn vinstri flokkanna hefur óttinn um „Stóra Bróður“ orðið að veruleika – og svo dirfast sumir þingmenn Sjálfstæðisflokksins til þess að styðja forvirkar rannsóknarheimildir sem eru í hrópandi ósamræmi við frjálst samfélag. Forgangsröðun íslenska ríkisins er kolröng, og það hefur komið okkur í þær ógöngur sem við stöndum nú í.

 

Mér gremst að á meðan hjartaþræðingatæki bila í miðri skurðaðgerð þá dirfist fólk til þess að verja ríkisrekstur Hörpunnar, listamannalaun, rándýrar ESB viðræður og ríkisstyrki til stjórnmálaflokka – þessi forgangsröðun er siðferðislega röng og hættuleg af margvíslegum ástæðum. Það þarf að efla heilbrigðiskerfið til muna og það er best gert með frekari aðkomu einkaaðila til þess að þjónusta landsmenn. En miðstýrt heilbrigiðskerfi mun alltaf vera óhagkvæmt og lakara en það gæti orðið vegna íhaldssemi stjórnkerfisins gagnvart nýrri þekkingu og kröfu neytenda. Enginn vill þurfa lifa við eingöngu ríkisrekið heilbrigðiskerfi þar sem tækin eru límd saman og mannekla er í hverju rými.

 

Íslenska menntakerfið er einnig úrelt. Allt er þetta miðstýringu innan menntakerfisins að þakka. Ég legg til að aðalnámskrá verði afnumin fyrir öll skólastig, það á einnig við um Námsgagnastofnun. Nemendur, foreldrar, skólastjórnendur og kennarar eru best til þess fallnir að ákveða hvernig kennslu sé háttað við hvern skóla fyrir sig og hvaða bækur skuli vera kenndar, ekki einn almáttugur menntamálaráðherra. Með því að auka fjölbreytni og samkeppni milli skóla fæst betri menntun sem skilar betur menntuðum einstaklingum út í atvinnulífið.

 

Ef Íslendingar eiga einhvern tímann að vinna sig út úr þeim efnahagsaðstæðum sem við lifum við, þá er mikilvægt að einstaklingum séu gefnar frjálsar hendur til þess að skapa verðmæti. Það hefur sýnt sig í gegnum tíðina að ríkið er ekki vel til þess fallið að koma á fót sterku efnahagskerfi því hagsmunaárekstar stjórnmálamanna munu alltaf koma í veg fyrir skilvirkt efnahagslíf. Þess vegna þarf að leggja niður og lækka ótal skatta, gjöld og óþarfa reglur sem hamla vexti hagkerfisins. Auk lækkun skatta þá þarf að ráðast í umfangsmikinn niðurskurð og tala ég fyrir fjárlagatillögum SUS sem eru róttækar og raunhæfar."

Stórfrétt um stórblaðið

Enn einu sinni er fréttaþyrstum íslendingum boðið upp á þá stórfrétt að „stórblaðið" New York Times styðji frambjóðanda demókrata til forseta, að þessu sinni núverandi forseta Obama. Fyrir þá sem ekki vita betur hlýtur þetta að teljast „stór"frétt um afstöðu „stórblaðsins". 

Fyrir okkur hin sem eitthvað fylgjumst með bandarískum stjórnmálum er þessi frétt beinlínis hlægileg. Síðast þegar New York Times studdi repúblikana til embættis forseta var núverandi forseti, Obama, ekki einu sinni fæddur.

„Stórblaðið" New York Times er ekki hlutlaust blað sem ákveður að styðja forsetaefni á einhvern hlutlausan vísindalegan hátt, eða reyndir að velja betri frambjóðandann út frá einhverjum fyrirfram ákveðnum mælikvarða. New York Times er vinstrisinnað blað á bandaríska vísu og styður nánast án undantekninga demókrata. Svona rétt eins og að gamli Þjóviljinn studdi Alþýðbandalagið og Mogginn Sjálfstæðisflokkinn, nú eða fréttastofa Ríkisútvarpsins Icesave samningana og ríkisstjórnina. 

New York Times styður Obama